Μετά από χρόνια απουσίας, η Άννα Λυμπεροπούλου επιστρέφει δυναμικά με το νέο της κοινωνικό μυθιστόρημα, Θεοί και Θεατρίνοι. Το βιβλίο δεν αποτελεί μόνο μια ζωντανή αποτύπωση της εποχής, αλλά και μια διεισδυτική ανάλυση της ανθρώπινης φύσης, της εξουσίας και της θεατρικότητας της ζωής. Η ιστορία δεν περιορίζεται απλώς στους κολίγους, τους τσιφλικάδες και τα περιοδεύοντα θεατρικά σχήματα του 1903, αλλά αναπτύσσει ένα σύνθετο αφηγηματικό πλέγμα που γεφυρώνει το παρελθόν με το παρόν, καλώντας τον αναγνώστη να στοχαστεί πάνω σε διαχρονικά ερωτήματα.
Η πλοκή εκτυλίσσεται στον θεσσαλικό κάμπο, στο μικρό χωριό Αγιόλυκος, το οποίο φαίνεται να ευημερεί παρά τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής. Ωστόσο, αυτή η σταθερότητα διατηρείται χάρη σε μια άρρητη συμμαχία των γυναικών της κοινότητας. Όταν ο περιοδεύων θίασος του Περικλή καταφθάνει στο χωριό, διαταράσσει την εύθραυστη ισορροπία, αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες ρωγμές στη φαινομενική τάξη των πραγμάτων.
Η νεαρή Νίνα, ένα δεκάχρονο κορίτσι που λειτουργεί ως καταλύτης της ιστορίας, παραβιάζει τους άτυπους κανόνες της κοινωνίας της και έρχεται αντιμέτωπη με τη δεισιδαιμονία, τις προκαταλήψεις και τον θρησκευτικό φανατισμό. Η “παράβασή” της και οι τραγικές συνέπειες που ακολουθούν φέρνουν στο προσκήνιο το κεντρικό ερώτημα του βιβλίου: Ποιος έχει το δικαίωμα να επιθυμεί, να απολαμβάνει, να αμαρτάνει; Ποιος καθορίζει τις τύχες των ανθρώπων – οι ίδιοι ή κάποια αόρατη δύναμη που επιβάλλει τη μοίρα τους;
Θεοί ή Θεατρίνοι; Ένας υπαρξιακός στοχασμός
Ο τίτλος του μυθιστορήματος θέτει ένα βαθύτερο φιλοσοφικό ερώτημα: Είμαστε δημιουργοί της μοίρας μας ή απλοί θεατές και εκτελεστές ρόλων σε ένα προδιαγεγραμμένο έργο; Οι χαρακτήρες της ιστορίας κινούνται ανάμεσα σε αυτούς τους δύο ρόλους: Οι ισχυροί, όπως οι τσιφλικάδες, διαμορφώνουν τη μοίρα των άλλων, ενώ οι περιπλανώμενοι θεατρίνοι αλλάζουν προσωπεία, αναζητώντας μια θέση σε έναν κόσμο γεμάτο αντιθέσεις μεταξύ πραγματικότητας και ψευδαίσθησης. Η αναφορά στο ποίημα Θεατρίνοι του Γιώργου Σεφέρη στο τέλος του βιβλίου ενισχύει αυτή την αμφισημία: μιμείται η τέχνη τη ζωή ή μήπως η ίδια η ζωή είναι το μεγαλύτερο θέατρο;
Το μυθιστόρημα μάς μεταφέρει στις αρχές του 20ού αιώνα, μια περίοδο κοινωνικών και πολιτικών αναταράξεων στην Ελλάδα. Στη Θεσσαλία, η αγροτική τάξη παραμένει παγιδευμένη σε ένα καθεστώς εκμετάλλευσης υπό την κυριαρχία των μεγαλοτσιφλικάδων, παρόλο που η περιοχή έχει ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος από το 1881. Την ίδια στιγμή, στην Αθήνα διαμορφώνεται μια ψευδεπίγραφη Belle Époque, με μια ελίτ που μιμείται το ευρωπαϊκό πρότυπο πολυτέλειας, ενώ τα λαϊκά στρώματα παραμένουν εγκλωβισμένα στη φτώχεια και τον αναλφαβητισμό.
Η Λυμπεροπούλου καταφέρνει να αποτυπώσει με μαεστρία αυτό το κοινωνικό χάσμα, θίγοντας ζητήματα που εξακολουθούν να έχουν απήχηση και σήμερα: ταξικές ανισότητες, κατάχρηση εξουσίας, θέση της γυναίκας στην κοινωνία, επιβολή της θρησκείας και ρόλος της δεισιδαιμονίας. Οι χαρακτήρες της δεν είναι απλώς φορείς μιας άλλης εποχής, αλλά αντιπροσωπεύουν διαχρονικές ανθρώπινες συμπεριφορές, γεμάτες πάθη, αρετές και αδυναμίες που συναντάμε ακόμα και στο παρόν.
Η γραφή της Λυμπεροπούλου είναι άμεση και παραστατική, βυθίζοντας τον αναγνώστη στην ατμόσφαιρα της εποχής. Η αφήγησή της φέρει έντονα στοιχεία προφορικότητας και λαϊκής παράδοσης, διατηρώντας ταυτόχρονα μια ιδιαίτερη λογοτεχνική ποιότητα. Οι διάλογοι είναι ζωντανοί, ανάλογα με τον χαρακτήρα που μιλά – άλλοτε εμποτισμένοι με ειρωνεία και σαρκασμό, άλλοτε με λυρισμό και γνήσια απλότητα.
Σε σύγκριση με το προηγούμενο μυθιστόρημά της, εδώ διακρίνουμε μια σαφή συγγραφική εξέλιξη. Η γραφή της είναι πιο σφιχτή και απαλλαγμένη από περιττές λεπτομέρειες, ενώ οι περιγραφές της δημιουργούν την αίσθηση ότι ο αναγνώστης βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο των γεγονότων.
Συμβολισμοί και ποιητική διάσταση
Ένα από τα πιο δυνατά στοιχεία του βιβλίου είναι η πλούσια χρήση συμβολισμών και η αλληγορική του διάσταση. Οι σκηνές που αγγίζουν το μεταφυσικό – είτε μέσα από τις προλήψεις των χωρικών, είτε μέσα από το μυστήριο του θιάσου – προσθέτουν βάθος στην αφήγηση. Η ιστορία κινείται ανάμεσα στον ρεαλισμό και την αλληγορία, αποδίδοντας όχι μόνο το ιστορικό πλαίσιο αλλά και την ψυχολογία των χαρακτήρων.
Το Θεοί και Θεατρίνοι δεν είναι απλώς ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Είναι μια πολυεπίπεδη αφήγηση για την ανθρώπινη μοίρα, τις επιθυμίες και τις απαγορεύσεις, την ενοχή και την εξιλέωση, την εξουσία και την υποταγή. Η συγγραφέας δεν επικεντρώνεται μόνο στα ιστορικά γεγονότα, αλλά εστιάζει και στην εσωτερική πάλη των χαρακτήρων της, αποδεικνύοντας ότι οι κοινωνικές αλυσίδες του παρελθόντος συνεχίζουν να μας επηρεάζουν.
Και τελικά, ποιοι είναι οι θεοί και ποιοι οι θεατρίνοι; Μήπως, στο τέλος, όλοι είμαστε λίγο και από τα δύο;
Το βιβλίο Θεοί και Θεατρίνοι κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος