Ρέκβιεμ, η ονομασία της παράστασης τα λέει όλα. Requiem, φέρεται στην καθομιλουμένη η νεκρώσιμη ακολουθία της Καθολικής Εκκλησίας, της οποίας το εισοδικό αρχίζει με την παρακλητική φράση: “Requiem aeternam dona eis Domine” (= Ἀνάπαυσιν αἰώνιον δος αὐτοῖς, Κύριε). Η ορθή και επίσημη ονομασία της νεκρώσιμης ακολουθίας, όπως φαίνεται και στα οικεία λειτουργικά βιβλία της καθολικής Εκκλησίας, είναι Λειτουργία υπέρ τεθνεώτων (Missa pro defunctis). Η λέξη αυτή αποτελεί σήμερα αυτούσια κοινή διεθνή έκφραση στην καθομιλουμένη με τη σημασία “Νεκρώσιμη Τελετή”.[1]
Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, αγαπάει τα θραύσματα λόγου στις παραστάσεις του. Αποσπάσματα, θραύσματα λόγου, εκφέρονται συχνά από τους ηθοποιούς του. Σε άλλες παραστάσεις, όπως στο AΝΚΟΡ υπάρχει ένας μικρός σκελετός κειμένου, από την ποιητική συλλογή του Θωμά Τσαλαπάτη που και πάλι απομονώνει και εστιάζει σε συγκεκριμένες λέξεις, οι οποίες επαναλαμβάνονται στις παραστάσεις του, για να υπογραμμίσει το βαθύτερο νόημα τους. Σε αυτήν την παράσταση δεν υπάρχει κανένα κείμενο, κανένας σκελετός στο οποίο να βασίζεται η παράσταση.
‘Οπως αναφέρει η Μαρία Βογιατζή στο σκηνοθετικό σημείωμα της παράστασης : Πόσες λέξεις χρειάζονται για να περιγράψουν τη βία, την αγωνία, το τραύμα, τον παραλογισμό;…Μέχρι να αναγνωριστεί η υπόσταση αυτής της λέξης στην παράσταση επιστρατεύονται κάποιες άλλες λέξεις , αναδύονται αιφνιδιαστικά από το σκοτάδι και επιστρέφουν σε αυτό, στη σύντομη όμως τροχιά που διαγράφουν προλαβαίνουν να ψηλαφίσουν τη φρίκη και να ανακαλέσουν.
Πραγματικά, το Ρέκβιεμ είναι μια τελετή νεκρώσιμη , ένα τελευταίο Αντίο στα θύματα μιας κοινωνίας (οι σημερινές γυναικοκτονίες). Κυρίως, όμως, η παράσταση είναι το τελευταίο αντίο στον αγαπημένο του αδερφό και συνεργάτη Χαράλαμπο Τερζόπουλο, στην αγαπημένη του Αγαύη, Σοφία Μιχοπούλου, φίλη και συνεργάτιδα και στην ευαίσθητη Γέρμα, Ανέζα Παπαδοπούλου.
Στο παρελθόν είχα την τύχη να δουλέψω με την Ομάδα Σημείο Μηδέν και τον σκηνοθέτη και χρόνια συνεργάτη, Σάββα Στρούμπο, και να δω την οικογενειακή ατμόσφαιρα που κυριαρχεί ανάμεσα στα μέλη του Θεάτρου Άττις-. Γεγονός που μαρτυρά την δυνατή και δεμένη δυναμική συνεργασία στις παραστάσεις του.
Η τέχνη του ηθοποιού είναι η τέχνη του ηττημένου. Όταν το βρέφος βγαίνει από τη μήτρα, κλαίει, αποκόπτεται από τον ομφάλιο λώρο και βρίσκεται από την μητρική θαλπωρή στον πάγο. Κλαίει, αυτό είναι η πρώτη ήττα, ένα μεγάλο σοκ, το πρώτο βίωμα. Από την πρώτη στιγμή εγγράφεται ο πόνος κι από τον πόνο γεννιέται το πένθος για την απώλεια, γιατί χάνει τον κόσμο του και πενθεί.[2]
Το Θέατρο του Θεόδωρου Τερζόπουλου, έτσι, ξεκινάει δομικά, φιλοσοφικά και τεχνικά με την έννοια του πένθους και της οδύνης. Πολύ αληθινά, ο Τερζόπουλος πραγματοποιεί μια νεκρώσιμη τελετουργία εν παραστάσει. Οι αιθέρειες υπάρξεις της Σοφίας Χίλλ και της Αγλαΐας Παππάς (με τα υπέροχα αιθέρια φορέματα της ΛΟΥΚΙΑΣ) ακροβατούν μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, μεταξύ θανάτου και ζωής, μεταξύ φως και σκοταδιού. Σαν λευκές Μοίρες , ξωτικά, θρηνούν τραγουδώντας τραγούδια: Ne me quite pa και το Music for a while. Μοιρολογούν , τραγουδάνε λέξειςμ όπως: ‘’Που? Εκεί! Φεγγάρι, Θυμάσαι?’’. Σπαράγματα λόγου, σημειολογικοί δείκτες ενός θρήνου και συγκεκριμένα του θρήνου για τον Άνθρωπο και την πορεία της ζωής του, ένας κύκλος.
Η παράσταση ξεκινάει με τον αργό, τελετουργικό βηματισμό της Σοφίας Χίλλ, στο βάθος δύο γλυπτά σκηνικά αντικείμενα του Χαράλαμπου Τερζόπουλου, σαν να μην έφυγε ακόμα από την σκηνή του θεάτρου Άττις, οι εξαιρετικοί φωτισμοί σε σχεδιασμό του Θεόδωρου Τερζόπουλου και σε υλοποίηση του Κωνσταντίνου Μπεθάνη σε κόκκινο (=το αίμα), λευκό(=η γέννηση, η ζωή), κίτρινο (=το φεγγάρι), μπλε (=τον ουρανό) και το μαύρο φως και η σιωπή μαζί (=ο θάνατος). Υπογραμμίζουν, την πορεία του ανθρώπου από την ζωή στο θάνατο, αλλά και την πορεία του ηθοποιού πάνω στην σκηνή, από την έναρξη, στην δράση, στην θεατρική ποίηση και στο τέλος, το πέσιμο της αυλαίας. Ακόμα παρουσιάζει και τη μεταφυσική διάσταση στην συνομιλία ανάμεσα των νεκρών και των ζωντανών. Η ποίηση δεν απουσιάζει ποτέ από τις παραστάσεις του Τερζόπουλου είτε οπτικά είτε αισθητικά μέσω των εικονικών καμβάδων που φτιάχνει εν θεατρική κίνησει στις παραστάσεις του είτε μέσα από τα θραύσματα λόγου που εκφέρουν οι ηθοποιοί του. Πάντα, θα υπάρχει ένα φεγγάρι του Λόρκα, μια νύχτα, ένα σκοτάδι και φυσικά αυτό το σκοτάδι που πλημμυρίζει με φως ‘’σκότος εμόν φάος’’.
Τέλος, η μουσική που χορεύουν η Σοφία Χίλλ και η Αγλαΐα Παππά, μας συγκινεί, κατευθείαν. Θυμίζει μια γλυκιά νοσταλγία απογευματινού δειλινού, τη νοσταλγία μιας θάλασσας, τη νοσταλγίας μιας μνήμης, τη νοσταλγία της αγάπης, αλλά, παράλληλα είναι ο τελευταίος χορός, το τελευταίο αντίο. Ένας χορός που καταλήγει στον θάνατο=φέρετρο, τις πρωταγωνίστριές τους και εμείς να κλαίμε σιωπηλά. Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, λοιπόν, στήνει μια παράσταση σιωπής και θρήνου με τα απολύτως απαραίτητα (τραγούδι- θρήνο, χορό, θραύσματα λέξεων) για να αποχαιρετίσουμε τους νεκρούς (μας) μέσα από την θεατρική του μυσταγωγία/ τελετουργία/εξαγνισμό.
Μαρία-Ευθυμία Γιαννάτου
Θεατρολόγος-Θεατροπαιδαγωγός.
[1] Wikipedia, https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%AD%CE%BA%CE%B2%CE%B9%CE%B5%CE%BC
20/3/2023, 1:11.
[2] Θεόδωρος Τερζόπουλος, Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ, ΑΘΗΝΑ 2015.